1) 2020 yılı için Türkiye’de ikinci el piyasasında satılan otomobillere giffen maldır diyebilir miyiz?
İktisat bölümlerinin giriş yıllarında öğretilen ilk konulardan bir tanesi, talep kanunudur. Bu kanun bize bir malın fiyatı arttığında o mala olan talep miktarının düşeceğini söyler ki bu mallara normal mal deriz. Ancak bir de öyle bir mal ki her ne kadar literatürde varlığı ve örneği tartışmalı da olsa talep kanununa ters olan yani fiyat arttıkça talep edilen miktarın arttığı giffen mal örneği vardır. Derslerde genellikle tek örneği anlatılır. İrlanda’da 1845 yılında patates üretiminin azalması sonucu patates fiyatları artmış ancak patatese olan talep de artmıştır. Gerekçe olarak patatesin besleyiciliğinin yüksek olması ve insanların o yıllarda çok az beslenme seçeneklerin olması olarak gösterilmiştir.
Benzer bir durumun 2020 yılı için Türkiye’de ikinci el piyasasında satılan otomobiller için de geçerli olduğunu düşünüyorum. 2020 yılı ekstrem bir yıldı ve gerek Covid-19 krizi gerek yeni otomobil üretimi için dünya genelinde oluşan çip krizi nedeniyle ikinci el piyasasındaki araçlara olan ilgiyi artırdı. Indicata’nın Türkiye Otomotiv Sektörü 2.El Online Pazar Trend Raporu (Ocak-Aralık 2020) göz önüne alındığında ikinci el piyasası araç satışı 2020 yılında 2019 yılında göre %16 artmıştır. Diğer taraftan, 2020 yılında 2019 yılına göre ikinci el araçların fiyatları da ortalamada %52,6 artmıştır. Kısaca hem fiyatlar artmış hem de talep artmıştır. Bu durumdan dolayı 2020 yılında ikinci el piyasasındaki satılan araçlar için giffen mal özelliği göstermiştir diyebiliriz. Ancak bunun çok ekstrem bir durum olduğunu vurgulamakta fayda var. Örneğin, 2021 yılı raporunda belirtildiği üzere otomobil fiyatları artmış ancak talep düşmüştür
2) Türkiye’de renklerine göre otomobil satışlarında iklimin belirleyici bir faktörü var mı?
Zaman zaman bazı şeyleri çok merak ederim, bu merak duygusu hoşuma da gider. Ama bunların bazıları çok zaman alıcı olabiliyor ve o merak ettiğim şeyin cevabını bulamadan pek rahat edemiyorum, geceleri uyurken bile aklıma gelebiliyor. Özellikle beni heyecanlandıran bir konu ise…
Türkiye’de renklerine göre otomobil satışlarında iklimin belirleyici bir rolü var mıdır sorusu da bunlardan birisiydi. Düşündüğüm şey şuydu, özellikle sıcağın ve nemin çok olduğu Antalya-Muğla-İzmir başta olmak üzere kıyı kesimlerinde ve sıcaklık farkının yüksek olduğu Doğu ve Güneydoğu Anadolu’da beyaz renkli otomobil satışlarının diğer renklere göre daha çok olacağını düşünmemdi. Hatta güneyden kuzeye gidildikçe azalacağını düşünüyordum. Peki sonuç düşündüğüm gibi mi çıktı? Verilere bakarak şimdi sonuçlara bakalım.
Bunun için iki veri önem kazanıyor, biri siyah araçların o ildeki tüm araçlar içindeki payı ve ikincisi daha az deforme olan beyaz ve gri araçların o ildeki tüm araçları içindeki payı. Şimdi iki veriyi karşılaştıralım. İlk olarak siyah renkli araçların o ildeki tüm araçlar içindeki payına bakalım.
Kaynak: TÜİK, Yazarın kendi hesaplamaları
Buna göre siyah otomobillerin en düşük olduğu iller Van, Kırşehir, Kars, Adıyaman, Bayburt ve Çanakkaledir. Antalya, Muğla, Aydın, Çanakkale ve Balıkesir -İzmir hariç- hattı da siyah renkli araçların daha az yoğun kullanıldığı yerler arasında yer almaktadır. Dikkat edilirse şehirler ya kıyı kesimlerde nemin ve sıcaklığın yoğun olduğu yerler ya da sıcak-soğuk farklarının yüksek olduğu yerler. Ancak ben Mersin, Adana ve Hatay’ın da düşük çıkmasını beklerdim. Siyah araçların en fazla olduğu illerse Ankara, İstanbul, Düzce ve Gaziantep’tir. Ankara’da yüksek olmasının en önemli sebebinin başkent olmasından kaynakladığını düşünüyorum. Ancak Gaziantep’e şaşırdım çünkü orada da sıcak-soğuk farkı yüksek ve siyah renk bozulmaya daha müsait. Açıkçası burada da aşiret etkisinin olduğunu düşünüyorum. Çünkü sosyal medyada da çok espirisi dönen “Aşiret Paket” olarak aslındırılan siyat Passat’lar başta olmak üzere, aşiretler daha çok siyah araba tercih ediyor.
Şimdi diğer renklere göre daha az deforme olan beyaz ve gri araçlara bakalım.
Kaynak: TÜİK, Yazarın Kendi Hesaplamaları
Yorumlamaya geçmeden önce kısa bir bilgi vermek gerekirse burada formül beyaz ve gri araçların toplamı o ildeki tüm araçlara bölündü. Diğer renkler içinde siyah, mavi kırmızı gibi renkler var. En fazla beyaz ve gri otomobiller Adıyaman, Şanlıurfa, Bitlis, Batman ve Bingöl’dür. Bu şehirler sıcak-soğuk farklarının yüksek olduğu illerdir ve beyaz-gri araçlar diğer renkteki araçlara göre daha az deforme olurlar. Antalya, Mersin, Hatay ve Adana’da da beyaz ve gri araç yoğunluğu bulunmakla birlikte ben bu oranın daha yüksek olmasını beklerdim.
Sonuç olarak araç renklerine göre satışlarda iklimin rolü olmakla birlikte bu belirgin bir şekilde değil kısmi bir şekilde olduğu söylenebilir. Çok belirgin olmayışının sebebi araç üreticilerinin hali hazırda yoğun olarak zaten beyaz ve gri araç üretmesi ve farklı renk araçların daha yüksek fiyatlara satılması olabilir.
Ancak son olarak, Türkiye’nin otoyolları renkleniyor diyebiliriz. Beyaz ve gri araç oranı hala yüksek olsa da son yıllarda azalmakta ve diğer renkteki (kırmızı, mavi, turuncu ve mor gibi) araçların oranı artmaktadır. Diğer renkteki araçların başında ise mavi, kırmızı, siyah ve turuncu gelmekte.
Kaynak: TÜİK, Yazarın Kendi Hesaplamaları
KAYNAKÇA
Indicata – Otomotiv Distribütörleri Derneği, Türkiye Otomotiv Sektörü 2.El Online Pazar Trend Raporu (Ocak-Aralık 2020). https://www.odd.org.tr/web_2837_1/neuralnetwork.aspx?type=90
Tüik, Motorlu Taşıt İstatistikleri, https://data.tuik.gov.tr/Bulten/Index?p=Motorlu-Kara-Tasitlari-Aralik-2020-37410#:~:text=T%C3%BCrkiye’de%202020%20y%C4%B1l%C4%B1nda%20bir,bin%20577%20adet%20art%C4%B1%C5%9F%20ger%C3%A7ekle%C5%9Fti.
Not: Motorlu Taşıt İstatistiklerinde aradığım detaylı veriler bulunamaması sebebiyle ilgili istatistikler TÜİK’ten “Bilgi Edinme” yoluyla alınmıştır.
Berk Kayabalı 